kịch
Michel
de Ghelderode
Hà
Vũ Trọng dịch
Người mù (Les Aveugles/The Blind Men), vở kịch một hồi, Michel de Ghelderode viết năm 1933, cảm tác theo bức
tranh ‘Dụ ngôn người mù dắt người mù’ của Pieter Brueghel - một dụ ngôn trong sách Tân Ước.
Michel de Ghelderode
(1898-1962), nhà soạn kịch avant-garde người Bỉ, tuy viết bằng tiếng Pháp nhưng
toàn bộ kịch và nhân vật của ông đều thấm đượm tinh thần Flemish xưa. Kịch nghệ của ông có thể xem như thừa hưởng và chuyển hoá tinh thần
hội hoạ từ các hoạ sư tiền bối như Brueghel và Bosch của xứ Flander, đầy những biểu tượng ám ảnh,
rờn rợn, kì ảo cùng với cảm thức tôn giáo thâm trầm, luôn nhắc nhở về thân phận
tro bụi của con người, memento mori.
NHÂN
VẬT
Ba người mù bẩm sinh, họ đang hành hương tới Rome.
DE
WITTE (tên có nghĩa là Trắng/Bạch)
DE
STROP (nghĩa là Kẻ đáng treo cổ)
DEN
OS (Bò thiến)
LAMPRIDO, Vua chột mắt của xứ mương hố, còn gọi là xứ
người mù
Bối
cảnh – trên một con đường vùng Brabant xưa, không xa kinh thành [Leuven].
Một
bài ca văng vẳng từ đám người hành hương đang đi trên con đường. Giọng hát chậm rề rà tuy họ đều khoẻ mạnh. Thật
ra những người hành hương này đều mù. Họ tiếp tục đi, dò dẫm mặt đường
bằng gậy và níu áo nhau. Bài ca bộ hành của họ:
Congaudeant
catholici
Lententur
cives celici
Die
ista.
Những người hành hương dừng lại.
DE WITTE (Hát những
lời cuối) Die ista (Lên tiếng) Ối chao, tôi dừng lại đây. Hẳn là Chúa ưa bài
hát của bọn mình, nhưng ngài không làm cho những hòn đá này mềm hơn chút nào. Bàn chân tôi rướm máu rồi, cổ họng tôi bỏng
như miệng núi lửa.
DE STROP
Bọn mình phải dừng lại, vì một người dừng thì cả ba cùng dừng. Khi một người
hát, cả ba cùng hát. Khi một người bước, cả ba cùng bước. Đúng là cùng số phận!
DEN OS
Đúng là số phận! Cùng bước theo một con đường mà cuối cùng không nhìn thấy
gì và cùng hát một bài vãn ca Latin mà không hiểu. Những người anh em bất hạnh,
tôi đề nghị cả ba cùng hết sức kêu rên. May ra có ai đó nghe thấy mà giúp đỡ.
Nào, cùng rên lên!
CẢ BA NGƯỜI (Cất
tiếng chói tai) Xin thương xót! Xin thương xót! Xin thương
xót!
MỘT
TIẾNG NÓI (Từ xa) Xin thương xót!
DE WITTE Các chú nghe gì không? (Im một
lát. Họ lắng nghe) Tôi chẳng nghe gì
cả!
DE STROP
Tôi biết chúng ta nghe thấy gì rồi, (Ngồi
xuống) tiếng cái đói và cái khát. Chúng ta khát quá chẳng biết phải làm sao
đây.
DEN OS
Tôi nghe thấy rồi. Các chú biết là cái gì không? Tiếng vọng! Để tôi thử
lại xem. Dù cho có con quỷ đang trêu chọc
chúng ta, nó không dám đáp lại đâu, hoặc có đi nữa, nó sẽ trả lời vì tôi sắp khiêu
khích nó bằng lời kinh.
DE WITTE
Đúng, hãy xướng kinh lễ.
DEN OS
(hát) Ky-y-y-y-y-y-y-y-rie.
CẢ BA
Nghe nào!
TIẾNG NÓI (Từ xa xa, tiếng kết thúc lời bài xướng ca) Elei-i-son.
DE WITTE
Chẳng phải quỷ gì đâu. Ấy là tiếng
vọng, đúng là tiếng vọng, nhất định là từ một tu viện. Giá như tiếng vọng này muốn cứu giúp bọn ta
như bố thí hoặc đãi bọn ta một chầu bia đen nhỉ!
DE STROP
Đừng từ bỏ hi vọng! Cái đau, cái
đói khát của chúng ta sắp tới hồi chấm dứt rồi. Tôi biết mà. Các chú có muốn nghe
tôi loan báo tin mừng không? Tôi thấy rõ hơn các chú đấy.
DE WITTE Đồ nói dối hai lần! Chú sinh ra đã mù như
chúng tôi rồi.
DEN OS
Đồ nói dối ba lần! Chú là người mù nhất trong bọn. Nhưng cứ nói tiếp đi, tin mừng gì vậy?
DE STROP Các bạn bất hạnh, nghe đây: chúng ta đang ở
không xa thành Rome đâu nhé.
HAI NGƯỜI KIA Ồ, ồ! Ồ! ồ! ồ! Ồ! ồ! ồ! ồ!
DE STROP Bộ các chú không cảm thấy mặt trời càng lúc
càng ấm sao? Chúng ta đi đã được bảy tuần rồi. Bằng chứng nữa là chúng ta vừa
nghe thấy tiếng vọng, một tiếng vọng xướng lễ misa. Ở xứ Flanders làm gì có tiếng
vọng bởi vì mọi thứ đều bằng phẳng. Chỉ ở vùng núi các chú mới nghe được tiếng
vang vọng thôi. Chúng ta đang ở vùng đồi núi. Chẳng phải cái ông hoạ sĩ vẽ chân dung chúng
ta cách đây không lâu, ông từng sống bên Ý, đã bảo rằng chúng ta phải băng qua
vùng núi hay sao? À, mà tên của ông hoạ sĩ đó là gì nhỉ, người đã cho chúng ta
một florin đó?
DE WITTE Tôi nhớ tên ông là Breughel.
DE STROP
Đúng rồi! Breughel! Ông có nói khi
chúng ta băng qua vùng núi, thì không còn xa thành Rome.
DEN OS
Ông còn nói rằng chúng ta cứ tiếp tục chuyến đi mà đừng lo hay sợ, bởi
vì rút cục rồi cũng sẽ tới. Mọi con đường đều dẫn tới thành Rome.
DE STROP
Alleluia! Chúng ta sắp thấy đền
Thánh Peter rồi!
DEN OS
Alleiluia! Chúng ta sắp gặp tận mặt
Giáo hoàng, ngài sẽ làm phép lạ. Ngài sẽ ban đôi mắt lại cho chúng ta!
DE WITTE
Alleluia! Chúng ta sắp được chứng
kiến nhiều điều kì diệu (ngồi xuống) hoặc sẽ chẳng thấy cái gì cả! Nhưng điều chắc
chắn Rome là thành phố ngoạn mục nhất trong khối
Kitô giáo. Ở đó, chúng ta sẽ ăn no, uống
cho đã , và ngủ ở đó, và còn nhảy múa nữa. Tôi đảm bảo rằng người La Mã bản
tính vui vẻ và ham mê khoái lạc. Và vì thế chúng ta sẽ không quay về lại xứ Flander nữa. Tôi sắp được
ườn mình trên những bậc thang đại giáo đường và sống cho hết đời mình ở đó, dưới
ánh mặt trời.
DE STROP
Ối chao, chú đúng là một con chiên ghẻ! Chúng ta sẽ làm theo những gì Đức Giáo hoàng sai bảo.
DEN OS
Có lẽ ngài sẽ muốn chúng ta tiếp tục đi xa tới tận Jerusalem.
DE WITTE Hoặc có lẽ khi gặp, ngài sẽ khuyên chúng ta
quay về lại quê hương.
DE STROP Im lặng! Mau giỏng tai lên nghe!
Tiếng chuông chùm vang lên từ xa.
DEN OS
Đoán xem! Tiếng chuông từ tháp?
Tiếng chuông thành Rome đấy ư?
DE WITTE Các chú khùng rồi! Đó là tiếng nhạc chuông
chùm! Và đây là điệu nhạc vui mà tôi hay
nghe người ta hát trong các khu chợ ở quê nhà.
DE STROP Tôi sắp báo cho các chú biết một sự thật. Đấy
là tiếng nhạc chuông chùm nổi tiếng thành Rome. Khi Đức Giáo hoàng nhận được tin có ba người
hành hương đang tới, ngài bèn ra lệnh cử lên bài nhạc Flemish để đón mừng
chúng ta. Lắng nghe nào!
CẢ BA
NGƯỜI (ngâm nga theo điệu nhạc chuông) La… la… la… Bing… bong… La… la… la… Bing… bang… bong…
(Đứng dậy và la lên) Hỡi tiếng chuông thánh, hãy ngân lên!
Xin hát mừng chúng tôi đến từ xứ Flanders. Chúng tôi đây! Thành Rome với ngàn giáo đường
vạn tuế vạn tuế!
DE STROP Cảm động xiết bao được nghe bài nhạc cố
hương nơi xứ lạ! (Ngồi xuống)
DE WITTE Các chú có nghĩ rằng đấy là tiếng chuông
chùm ở Bruges, là sinh quán của tôi. (Ngồi
xuống)
DEN OS
Đúng hơn là tiếng nhạc chuông từ tháp nhà thờ ở Ghent, thành phố cao quý
của tôi. (Ngồi xuống)
DE STROP Nghe giống như tiếng nhạc chuông ở Antwep, thành
phố giàu có nhất, nơi tôi chào đời.
Cả ba khóc rền rĩ.
TIẾNG NÓI (Cười …
từ xa) Ha, ha, ha, ha, ha, ha!
DE WITTE (Đứng dậy)
Nghe gì không? Tiếng cười ở nơi xa xa! Nước Ý quả là một xứ sở kì diệu. Trong khi
chúng ta khóc, thì tiếng vọng lại cười như những thiên thần! Vậy thì chúng ta
hãy cười lên!
CẢ BA NGƯỜI (Cười) Ha, ha, ha, ha, ha, ha, ha, ha!
DE STROP
Sự hài hước thần thánh này không phải là điều kì diệu duy nhất đâu nhé. Hãy nhìn lên những quả núi cao phủ tuyết kia từ
đó chúng ta sẽ nhìn thấy những mái vòm và những tháp chuông của Thành đô Vĩnh cửu.
DEN OS
Hãy ngửi mùi hương lạ. Những đoá hoa này ngửi như mùi hương trầm, tôi quả
quyết như vậy!
DE WITTE Tôi thấy bóng mặt trời, tới giờ chúng ta lên
đường rồi. Hãy vừa đi vừa hát. Ai đi trước nào? Tôi! Tôi
đi trước! Tôi muốn là người đầu tiên được đi vào thành phố huyền diệu này.
DEN OS
Không, tôi sẽ là người đầu tiên.
Tôi nhìn thấy rõ hơn các chú.
DE TROP
Sao không phải là tôi, tôi mới đúng là người ít mù nhất trong ba người?
DEN OS
Đi thôi! Hãy nắm lấy áo khoác của nhau và khua gậy để mà còn mà kịp.
Họ cùng vừa đi vừa hát.
CẢ BA NGƯỜI
Plenus
pulchris carminibus
Studeat
atque cantibus
Die
ista
TIẾNG NÓI Die ista…
DE WITT
Dừng lại! Tiếng vọng này nghe
khác. Chúng ta đang đi hướng nào vậy?
DE STROP Chẳng phải chúng ta đang ngược trở lại dấu
chân cũ thay vì đang đi tới Rome?
DEN OS
Thôi rồi, nếu vậy thì kinh khủng quá. Tôi đang tính hỏi cái tiếng vọng kia. Vì nó biết
tiếng Latin nên chắc nó phải biết địa lí.
Để tôi lãnh việc này. (Nghiêm giọng) Hỡi Ngài-Tiếng-Vọng, xin hạ cố trả lời cho ba
người mù này đang tìm đường. Hỡi tiếng vọng
tử tế, ngài ở đâu?
GIỌNG CỦA LAMPRIDO Ta đang ở trên cây, ta sẽ xuống để làm cho
các ngươi vui. Ta là tiếng nói có mang đôi
chân, ta sẽ tới với các ngươi.
DE STROP Tôi có một linh cảm về sự việc này. Đấy là một
con người. Tốt thôi. Ngài sẽ bố thí cho chúng ta. Tôi thấy ngài đang đi tới.
Ngài là một người cao ráo đội cái nón tròn.
DE WITT
Không phải đâu, ngài là người nhỏ thó với cái nón vuông.
DEN OS
Yên nào! Ngài là một người cao ráo nhưng lại trở nên nhỏ thó vì bị gù
như con sếu. Còn cái nón của ngài chỉ là
cái mũ lưỡi trai gắn những huân chương.
LAMPRIDO
(Đi tới) Các hảo bằng hữu, tôi đây!
CẢ BA NGƯỜI (Mang điệu
bộ hành khất và cất giọng hát the thé) Ngài đây rồi, người Kitô giáo tử tế! Xin hãy
thương xót chúng tôi những người mù loà, những kẻ tội lỗi. Xin thương xót chúng tôi những người hành
hương khốn khổ trong thung lũng đầy nước mắt này!
LAMPRIDO Đúng, ta cảm thấy thương hại cho những kẻ tội
lỗi mù loà trên đường hành hương của họ. (Cười)
DEN OS
Sao ông ta lại cười nhỉ (Tức giận)
Ngài là ai?
LAMPRIDO Ta là Lãnh chúa Lamprido, vua của xứ mương hố.
Ta là một nhà thông thái ở đậu trên cây. Ta không tiếp tục săn đuổi đàn ngỗng
trời tới Rome nữa, nơi mà các chú chẳng thể nào thấy được đâu. Các chú muốn được bố thí ư? Ta sẽ cho các chú những quả táo, lê, mận,
đào, mật ong, và trứng vịt.
DE STROP Không cần những thứ đó. Chúng tôi cần tiền!
LAMPRIDO Không có tiền bạc đâu. Nhưng ta có thể cho các
chú một lời khuyên và sự giúp đỡ. Các chú quả là cần tới nó.
DE WITTE Chúng tôi không cần sự giúp đỡ của ngài,
cũng chẳng cần lời khuyên. Cả ba chúng tôi có thể nhìn thấy hoàn hảo dẫu bị mù.
LAMPRIDO Hão huyền!
Chú có biết mình đang ở đâu không?
DE WITTE Biết. Chúng tôi đang trên vùng núi cao gần đồng bằng của thành Rome.
LAMPRIDO Bọn ngốc!
Các chú đang ở xứ mương hố. Các
chú phải tin tôi bởi vì tôi lợi thế hơn. Tôi nhìn thấy bằng một con mắt. Một
mắt cũng đủ rồi. Ở đây, chúng ta là một
đám những người mù, nhưng tại xứ sở mương hố này tôi là vua bởi tôi thấy rất
rõ bằng một con mắt.
CẢ BA NGƯỜI (Ầm ĩ) Hô, hô!
Gã tàn tật! Ha, ha! Và gã còn nói nhìn thấy rõ. Hi, hi! Và gã còn nói chúng ta không ở gần Rome nữa chứ!
DEN OS
Hãy biến khỏi đây, gã vua chột.
Chúng tôi không muốn bất cứ thứ gì của mi cả. Đồ bịp bợm, và cái xứ
mương hố của mi chẳng qua nằm ở trong đầu mi thôi. Mấy cây gậy dài này còn nhìn rõ hơn cả mi và chúng còn bảo cho biết hình dung cái xứ này ra sao. Đi khỏi ngay không tôi phang cho bây giờ!
HAI NGƯỜI KIA Đúng đó, phang hắn đi. A ha!
Cả ba cùng vung gậy đánh tứ tung.
DE STROPE Ai đánh tôi!
DEN OS
Đồ sát nhân! Chính tôi là người
chú đánh trúng!
DE WITTE
Tôi trúng đòn rồi! Ối!
LAMPRIDO
Một sự nhầm lẫn đáng buồn! Họ
đánh đập nhau và xâu xé lẫn nhau. Đánh mạnh
vào nữa đi, hỡi những người bạn mù!
Không à? Các chú dừng tay lại ư?
Đúng, dừng cuộc ẩu đả. Giờ xin lắng nghe tôi: Tôi muốn làm ơn cho các chú.
CẢ BA NGƯỜI (Cùng
rên rỉ) Xin thương hại những người
mù nghèo khổ này bị kết án đi hành hương vì tội lỗi của mình.
LAMPRIDO Không,
các chú không nhận được một xu
nào cả. Hơi thở các chú bảo cho biết các
chú rất mê bia rượu. Tôi muốn ngăn các
chú phạm sai lầm. (Ngưng nói. Ba người lắng nghe miệng há hốc). Mặt trời sắp lặn rồi. Sương tím đang dâng
lên. Suốt mấy tuần nay, tôi thấy các chú
cứ đi tới đi lui dọc theo con đường này vốn chẳng dẫn tới thành Rome nào cả. Các chú chưa rời khỏi xứ Brabant đâu. Những tiếng chuông mà các chú nghe được chẵng
qua là tiếng chuông từ gác chuông nhà thờ Thánh Nicholas ở Brussels. Với chỉ một con mắt, từ đây tôi có thể thấy
những thành luỹ của thành phố , những ngọn tháp của nhà thờ Thánh Gugule với
pho tượng Thánh Michael lộng lẫy, tất cả rực cháy trên chóp tháp nhọn bằng đá
trắng.
DEN OS
Thật là quá đáng khi lừa dối ba người mù này.
DE WITTE Rặt những lời nói dối! Trời chẳng phải ban trưa, và đã nhiều tuần kể
từ khi chúng ta rời Vùng Đất Thấp.
DE STROP Liệu hồn, Lamprido! Mi là quỷ! Bọn ta sẽ tố cáo mi với Đức Giáo Hoàng. Các bạn đồng hành, liệu đây có phải là kẻ cướp đường đang làm
lung lạc chúng ta hay không?
LAMPRIDO Đây là lần cuối, tôi báo với với các chú, rằng
các chú đang ở xứ của đầm lầy. Hai bên
đường là những đầm lầy và cánh đồng ngập nước.
Chỉ cần sảy một bước chân cũng đủ khiến các chú biến mất tăm. Trời sắp tối
rồi. Để tôi nắm tay dẫn dắt các chú tới
trú qua đêm tại một tu viện. Đây là
việc từ thiện và đúng lúc. Việc tôi làm
được chỉ có vậy thôi. (Bước tới phía họ)
DE WITTE Thôi thôi!
Cứ theo đường của chúng ta! Bỏ lại
cái gã ngu ngốc huênh hoang này.
DE STROP Dẫu mù đi nữa nhưng ít gì bọn ta cũng còn
chút nhân phẩm chứ. Sao lại đi nhận sự giúp đỡ của một kẻ chột mắt
như mi? Chúng ta cứ thẳng đường
tới Rome đêm nay thôi.
LAMPRIDO Đi đi!
Vào thành Rome. Nhưng nhớ đừng quên
giao linh hồn cho Chúa. Kẻ
nào không nghe lời khuyên của người chột mắt thì còn mù hơn y gấp trăm lần. (Tức giận). Mọi con đường đều dẫn tới cái chết. (Cười giễu) Cầu chúc các bạn láng giềng của tôi…. Lên đường. Đi đi!
BA NGƯỜI
Đúng, đi thôi.
DE STROP Tạm biệt,
bác chột. Cảm ơn sự tử tế của
bác.
DEN OS
Tạm biệt, vị vua mương hố, vua của lũ ếch nhái!
DE WITTE Tạm biệt, cái tiếng vọng ngớ ngẩn! Hãy trở lại trèo lên cây mà giảng cho bọn cú
nghe! Tới lúc rồi, các bạn. Lên đường thôi. Nắm lấy áo khoác của tôi. (Bắt đầu đi xuống một đoạn dốc)
DEN OS
Tôi đang nắm lấy áo chú, còn chú này nắm lấy áo tôi. Ai dẫn đường nào?
DE
STROP Phía đông, ngay trước mặt!
LAMPRIDO
Các chú đang đi về phía tây, đi thẳng vào vũng lầy, đi vào quên lãng. Đi đi!
BA NGƯỜI Tránh sang một bên cho những người hành
hương vinh quang từ xứ Flander! (Họ tiếp tục đi xa dần và bài hát của họ văng
vẳng).
Haec
est dies laudabilis
Divina
luce nobilis
(Tiếng hát tắt ngấm)
TIẾNG BA NGƯỜI MÙ Cứu! Cứu với! Đừng có đẩy! Đừng kéo! Lamprido
ơi! Cứu! Vùng nước sâu. Lạy Chúa xin thương xót. Tôi đang chìm. (Những tiếng kêu la tiếp theo, những tiếng thở hắt ra cuối cùng, và rồi
bặt tiếng).
LAMPRIDO
(Ngồi xuống) Ta không thể làm
gì cho họ được. Những mương hố này rất sâu.
Họ không còn ca hát nữa rồi. Họ đã đi tới cuối cuộc hành trình. Những anh em của tôi, xin yên nghỉ trong nấm bùn
mà con người từ đó được tạo thành. Trời
đã tối. Về lại cây của ta thôi. Ở đó có lũ chim đang ngủ, ta sẽ cầu nguyện
cho những linh hồn mù – hỡi những kẻ mù tội nghiệp… (Ông đi khỏi)
Tiếng chuông chùm reo vui trong lúc chạng vạng.
___
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét