Gã đàn mandolin

Jun’ichirō Tanizaki

 Hà Vũ Trọng dịch

NHÂN VẬT

Gã đàn mandolin, người đàn ông mù

Ukiko, vợ gã

Gã bí mật

Cảnh Một

(Nội thất căn phòng có vách tường trắng dày gây ấn tượng về một căn hầm. Một cửa sổ bên trái sân khấu và hai cửa sổ ở trung tâm đều được phủ rèm màu lục. Bên phải sân khấu là cửa ra vào. Cạnh cửa sổ bên trái là bàn giấy và cái ghế. Khoảng giữa hai cửa sổ trung tâm là một kệ sách nhỏ có chiếc đồng hồ báo thức. Một ghế bành đặt giữa phòng. Một bàn nhỏ và ghế sofa bên phải. Đồ đạc đơn sơ và khá cũ kĩ.

Khi rèm sân khấu kéo lên, tiếng đàn mandolin đang chơi một bản dạ khúc thanh bình. Một đêm mùa thu. Trên bàn có ngọn đèn thắp sáng với chao đèn màu lục. Bên phải, đối diện với vợ là Gã Mù ngồi bên thành ghế bành đang gảy mandolin. Gã mặc quần dài đen với áo thun xám. Vợ gã dựa lưng sofa như thể đang nghe tiếng đàn mặc dù nàng đang đọc một cuốn sách bìa hồng. Nàng mặc chiếc kimono mùa đông giản dị với chiếc áo khoác. Cạnh nàng trên sofa là hai cái gối tựa và một cái mền trắng, một đầu mền sổ xuống sàn nhà.

Gã mù (ngưng đàn) Đêm nay anh chơi đàn nghe hay hơn thường lệ. Có lẽ chỉ là do anh tưởng thế thôi. (Người vợ im lặng tiếp tục đọc sách. Nàng lật từng trang rất khẽ sao cho không nghe ra tiếng). Em biết không, đôi khi anh có ấn tượng vào một đêm như thế này – anh chắc là đêm nay trăng rất sáng – có một kẻ ở bên ngoài đang nghe tiếng đàn mandolin này. Anh chắc có kẻ đã chèo thuyền ra mặt hồ và nhìn lên những ô cửa sổ này. (Người vợ vẫn im lặng).Ukiko, em cũng có cảm giác đó chứ? Anh dám chắc tiếng mandolin có thể nghe thấy từ trên mặt hồ.

Vợ (mắt rời cuốn sách một hồi) Không thể nào.

Gã mù Em có thật tình nghĩ thế?

Vợ Nhưng nói gì thì nói...

Gã mù Không. Anh chắc có thể nghe thấy tiếng đàn, và trong thâm tâm em cũng cho rằng có thể nghe thấy chứ?

Vợ Ô, thôi đừng nói những chuyện này nữa! Các cửa sổ đều đóng chặt. Không còn gì để lo ngại. Gảy em nghe lại bản nhạc đó đi!

Gã mù Em có chú tâm nghe không? Không nghĩ gì khác?

Vợ Em đã lắng nghe, chẳng có ý nghĩ nào khác trong đầu cả.

Gã mù Anh đang hồi tưởng thời anh chơi bản nhạc này cho em nghe lần đầu. Vậy đó, không còn gì khác.

Vợ Vâng, em đang nhớ đến tất cả. (Gã mù chơi lại bản nhạc, người vợ kín đáo tiếp tục đọc sách. Tạm ngưng một lúc tương đối lâu).

Gã mù (thình lình ngưng đàn) Em đang làm gì?

Vợ Gì thế?

Gã mù Em đang nghe chứ?

Vợ Dĩ nhiên em đang nghe. (Gã mù đặt mandolin xuống, đứng dậy, dò dẫm đến chỗ vợ. Trong khi đó nàng gấp sách lại và giấu nó dưới tấm mền.Gã mù lượn bàn tay lên người vợ, rồi sờ soạng quanh mặt sofa đến khi gã dò ra cuốn sách).

Gã mù (chỉ vào cuốn sách) Cuốn sách gì đây?

Vợ Cuốn sổ tay dạy đan móc.

Gã mù Giấy tốt thế này – thật là xa xỉ đối với một cuốn sổ tay dạy đan móc! (Vợ giữ im lặng) Ukiko, em biết rằng, ba năm nay kể từ khi bị mù anh đã học cách phân biệt hầu hết mọi thứ bằng bàn tay, bằng cảm giác với chúng. Trang bìa cuốn sách này màu hồng.

Vợ Màu hồng thì có gì không ổn?

Gã mù Đây là một tập thơ. Em đã lén đọc vừa hồi nãy khi anh đang chơi đàn.

Vợ Không phải. Em đọc nó vào một lúc khác.

Gã mù Anh giữ cuốn sách này lại. (Nói xong, gã đi tới tủ sách. Lấy chìa khoá từ túi quần ra, mở một ngăn tủ rồi cất cuốn sách vào, gã khoá lại. Rồi đi lại ngọn đèn và đứng đó dường như đang đo khoảng cách giữa ngọn đèn và vợ). Ukiko, cái bóng của em có in lên màn cửa không?

Vợ Cửa sổ thì tối om. Còn cái chụp đèn thì ngăn hết ánh sáng rồi.

Gã mù Tuy cửa sổ tối om, em có chắc rằng không có bóng mờ nào hắt lên đó?

Vợ (quay đầu nhìn cửa sổ) Không, không chút bóng nào.

Gã mù Mọi rèm cửa đã kéo kín không chừa một khe hở nào chứ? Và cũng không được để lại nếp nhăn nhúm nào? (Nàng nhìn chằm vào ông căm ghét). Sao em không nói gì?

Vợ Chứ anh không tin em tới mức đó sao?

Gã mù Chẳng phải anh không tin em. Anh sợ bất cứ kẻ nào ở bên ngoài. Có một gã đàn ông đang bí mật dòm lén qua cửa sổ vào trong căn phòng này.

Vợ Nhưng ngôi nhà này nằm ở ven hồ, lại ở trên đỉnh một vách đá cheo leo.

Gã mù Anh cam đoan rằng hắn tới ven hồ này bằng thuyền, rồi trèo lên vách đá.

Vợ Làm gì có kẻ nào trèo lên đây được? Nơi này cao ngất như một tháp pháo đài.

Gã mù Để đối phó với hắn anh đã chắn song sắt ngoài cửa sổ, nhưng đó là một cách dở. Nếu có ai thả sợi dây thừng từ song sắt xuống thì hắn có thể trèo lên được. Đêm nào anh cũng gặp ác mộng này.

Vợ Ôi chao, sao anh không khám song sắt xem có sợi dây thừng nào buộc vào không?

Gã mù Anh biết em khinh anh vì anh không có can đảm mở cửa sổ nên em mới nói thế.

Vợ Cho dù có kẻ ngoài cửa sổ tìm cách trèo lên, hắn làm được gì? Những song sắt trên cửa sổ - chẳng khác gì một nhà tù.

Gã mù Anh biết chính xác hắn sẽ làm gì. Vì vậy anh phải chắc chắn cái bóng của em không được phản chiếu lên màn cửa. Thường thường trong giấc mộng, anh nghe thấy tiếng súng lục nổ.

Vợ Vâng, tất cả đều ở trong giấc mộng của anh.

Gã mù Nhưng có khi anh cũng nghe thấy tiếng động không phải trong mộng. Kìa, từ vách tường kia kìa. (Gã chỉ vào khoảng giữa hai cửa sổ trung tâm). Hằng đêm có những tiếng kèn kẹt.

Vợ Em đã nói anh rồi đó là tiếng chuột.

Người đàn ông mù Anh đã nghe tiếng động đó hơn một năm nay. Cứ khi trời về khuya, chẳng đêm nào trôi qua mà anh không nghe. Tiếng động giống như có kẻ nào đó đang kiên trì cắt bức tường dày này từ bên ngoài.

Vợ Làm sao có kẻ cắt xuyên được những bức tường dày như thế? Chúng như một cái hầm.

Gã mù Nếu hắn cắt từng chút từng chút một, cứ hằng đêm đằng đẵng một năm trời thể nào hắn cũng phá xuyên được. Chẳng phải tiếng chuột đâu, mà là một loại dụng cụ sắc bén đang đục vào bức tường.

Vợ Đấy chỉ là ảo giác của anh thôi.

Gã mù Bộ em không cầu mong đấy không phải là ảo giác của anh hay sao?

Vợ Chúng ta đã nói xong chuyện này trước đây rồi... (Nàng đặt bàn tay này lên bàn tay kia, tựa lên tay vịn sofa và ngả đầu xuống. Gã mù ngồi xuống ghế bành).

Gã mù Em cho rằng đó thuần là ảo giác giả tạo của anh thôi, chỉ là đầu óc lệch lạc của một người mù?

Vợ Vâng, em chắc chắn như vậy. Không nghi ngờ.

Gã mù Anh không thấy em nhận ra hắn ta kiên trì tới mức nào.

Vợ Anh đang sợ chính chiếc bóng của mình.

Gã mù Chính tại hắn mà anh mất đôi mắt. Chỉ mới gần đây thôi anh mới nhận ra điều này. Nhưng đó mới chỉ là cú trả thù đầu tiên, còn bây giờ hắn đang thực hiện cú trả thù thứ nhì.

Vợ Không đúng. Không đúng. Anh đang bịa đặt mọi chuyện. (Nàng vẫn gục đầu, có vẻ đang âm thầm khóc. Tạm ngưng)

Gã mù Mấy giờ rồi? Em xem đồng hồ đi.

Vợ. Dạ. (Nàng đáp rõ tiếng để ông không biết mình đang khóc. Nàng đứng dậy mệt mỏi nhìn cái đồng hồ trên kệ sách). 12 giờ 25.

Gã mù Tới giờ ngủ rồi. Năm phút trễ hơn thường lệ. (Nàng thở dài, ủ rũ dựa vào lưng sofa. Gã mù đi đến kệ sách và mở cửa bằng chìa khoá. Gã lấy từ kệ ra một cái chai đựng bột trắng. Gã lại bàn giấy, lấy một tờ giấy trên mặt bàn rồi trở lại cái bàn nhỏ. Trong khi người vợ vẫn ngồi đó, đầu gục xuống, không nhìn vào gã, hệt như nàng đang chờ bị xử hình. Những cử động của Người đàn ông mù tính toán cẩn thận và cần đến thời gian. Gã đặt tờ giấy lên bàn, mở nút chai, và rắc một chút bột lên tờ giấy. Lúc này người vợ ngẩng đầu lên nhìn).

Vợ. Làm ơn, thế đủ rồi.

Gã mù Không, thêm một chút... đêm nay cần thêm một chút. (Nói thế rồi ông tăng liều lượng).

Vợ Em ngủ được mà, không cần nhiều thế đâu.

Gã mù Chỉ hai gram thôi. Thuốc dễ mất tác dụng trừ phi em tăng liều lượng.

Vợ. Anh bắt em uống thuốc ngủ nhiều quá làm em cảm thấy loạng choạng cả ngày. Em chắc chắn là do tác hại của thuốc.

Gã mù Chẳng việc gì em phải lo lắng về loại thuốc này. Có thể tác hại một chút, nhưng nó không giết chết được em. Anh không muốn em chết, chỉ vì chưa muốn.

Vợ Bao giờ em mới được phép chết?

Gã mù Năm năm, mười năm – ai biết? Có thể hai mươi năm nữa. Chừng nào anh còn đây đó thì anh vẫn để em sống. (Xong việc chuẩn bị thuốc, ông cất cái chai trở về kệ sách và khoá lại. Rồi ông đi lại cách cửa bên phải, lấy chìa khoá ra mở. Ông đi ra ngoài rồi khoá cánh cửa sau lưng lại. Tạm ngưng một lát. Người vợ vẫn bất động trong phòng. Chẳng mấy chốc ông trở lại với một cốc nước, khoá cửa và đi về phía nàng. Ông đặt cốc nước lên bàn, đặt tấm giấy vào lòng bàn tay rồi kiểm tra liều lượng lần nữa). Đứng dậy. (Nàng đứng dậy quay mặt lại phía ông và mở miệng ra. Một tay bóp lấy cằm, tay kia dốc thuốc vào miệng nàng. Ông lắc đi lắc lại, rồi cho nàng uống cạn hết cốc nước). Đủ rồi. Giờ nằm xuống. Em có thể ngủ yên nhờ liều thuốc này.

Vợ Hi vọng em sẽ không thức giấc dậy nữa.

Gã mù Chắc em muốn nói là cho đến sáng mai! (Đôi bàn tay che mặt, nàng lảo đảo trên ghế sofa và ngả lưng nằm xuống, đầu nàng nghiêng sang bên trái sân khấu. Người đàn ông mù kê đầu nàng bằng cái gối dựa và đắp tấm mền lên lên tới cổ nàng. Nàng nằm yên, mắt nhắm lại. Gã vuốt ve vợ qua tấm mền, rồi trở lại cái ghế bành, cầm cây đàn mandolin lên). Nghe bản nhạc này nhé, dù là nghe trong giấc mơ. Em sẽ không nhìn thấy hoặc nghe bất cứ gì khác. (Ông bắt đầu chơi đàn, và thường hay dừng lại để nghe tiếng thở của vợ. Một hồi ngưng tương đối lâu. Ông khẽ đặt mandolin xuống, và bước chân rón rén, lại bên sofa. Gã chăm chú nghe hơi thở của vợ, rồi lay người của nàng, thoạt đầu một cách rón rén, nhưng về sau lay như điên cuồng. Nàng không động đậy.(Quỳ gối xuống, ông giữ khuôn mặt nàng trong hai bàn tay và vuốt ve đôi má). Ukiko, tha thứ cho anh. Anh không muốn làm tổn thương em. Chỉ vì anh quá đỗi sợ em sẽ trốn theo hắn. (Gã lại vuốt ve má nàng và sửa lại cái gối dưới đầu nàng cho dễ chịu hơn. Tay gã di chuyển xuống tà kimono của nàng và ôm đôi chân nàng. Sau đó, ông lật tấm mền lên một chút, ông cởi đôi vớ vải linen rồi chà đôi má vào mu bàn chân nàng. Một hồi sau ông đứng dậy).Ngủ cho say nhé... Có đúng là em đang ngủ không? (Gã nhặt đôi vớ lên, nhét chiếc này vào trong chiếc kia. Gã bỏ chúng vào trong túi quần, rồi kéo mền lại). Đợi anh nhé. Giờ em đã ngủ, anh cũng sẽ lên giường. Chốc nữa anh quay lại và mang em vào trong phòng anh. (Ông trở lại ghế bành, vặn dây đàn mandolin cho chùng xuống, mở cánh cửa bên phải rồi đi ra ngoài, để cánh cửa mở. Ngưng hồi lâu. Một âm thanh kèn kẹt nghe từ phía bức tường giữa những cánh cửa sổ. Tiếng động ngưng một lát rồi bắt đầu lại. Tiếng kèn kẹt dần dần càng trở nên rõ rệt hơn. Người đàn bà nằm bất động trên sofa, như thể nàng đã chết. Gã mù, mặc bộ pyjama trắng, trở lại đúng lúc tiếng kèn kẹt ngưng. Ông để cánh cửa mở. Tới bên vợ, kéo tấm mền ra và đỡ nàng lên. Ngay lúc đó bức tường bắt đầu có tiếng động. Ông nhẹ nhàng đặt đầu nàng trở lại gối và rón rén đi tới bức tường để nghe ngóng. Tiếng động càng lúc càng trở nên ồn hơn. Ánh trăng chiếu sáng qua khung cửa sổ làm cho bóng của song sắt vạch lên màn cửa. Ngay lúc đó chiếc bóng của một người đàn ông xuất hiện trên ô cửa sổ phía bên phải. Chiếc bóng như bị mắc kẹt giống con thằn lằn trên song sắt. Gã mù lắng nghe chăm chú. Đặc tính của âm thanh dần dần thay đổi rồi trở thành một tiếng vỡ nứt. Một phần của bức tường gần cửa sổ bên phải bắt đầu đổ xuống). Hắn tới rồi! (Ông hét lên, co rúm lại rất dữ dội, gần như lăn mình tới bên sofa. Gã bám chặt vợ, dường như cầu cứu, và lay người nàng thật mạnh). Ukiko! Ukiko! Cuối cùng hắn đến rồi! (Thậm chí khi bức tường đổ xuống, toàn bộ khung cửa sổ bắt đầu lắc lư, rồi dần dần tự tách ra khỏi bức tường. Cuối cùng nó đổ ập vào căn phòng, song sắt vẵn gắn chặt. Một sợi dây thừng buộc vào song sắt treo lơ lửng bên ngoài căn nhà. Qua khoảng trống vuông mở toang còn lại bên cánh cửa sổ, Gã-bí-mật nhẹ nhàng, không gây tiếng động, bò vào bên trong. Gã mù nhảy lui khỏi sofa và núp mình sau cái ghế bành. Gã-bí-mật thình lình vồ lấy ông ta như con chim săn mồi và lập tức bóp cổ ông). Ukiko! Ukiko! Cứu anh với! (Người-đàn-ông bí-mật xô ông càng lúc càng lùi xa đến khi ông ngã ngửa lên khung cửa sổ trên sàn. Y cưỡi lên người đàn ông mù, rút một sợi dây thừng nhỏ từ trong túi ra, rồi xiết cổ ông. Sau một hồi vùng vẫy, gã mù chết. Ánh trăng ùa vào cửa sổ rọi một vòng sáng quanh thi thể ông. Người-đàn-ông-bí-mật sau khi cầm chắc rằng ông ta đã chết, y đứng dậy, đi ngang qua ghế bành tới chỗ người đàn bà đang ngủ. Bàn chân của y va trúng cây đàn mandolin đang nằm trên sàn, sợi dây bật ra âm thanh. Gã giận dữ nhặt cây đàn lên quật cho gãy cần, rồi đập tan ra từng mảnh trên sàn. Y quay đầu, như thể chợt nhớ điều gì, trở lại phía cái xác, cởi sợi dây thừng đã buộc vào khung của sổ kéo về phía mình, rồi buộc vào khung cửa sổ bên trái. Y nhấc người đàn bà đang ngủ lên vai và ra ngoài xuống dọc theo sợi dây thừng qua khoảng vỡ của bức tường. Sân khấu tối dần).

*

Cảnh Hai

(Bờ hồ. Phía bên trái, trên đỉnh một vách đá, một toà nhà trắng với ô cửa sổ vỡ có sợi dây thừng treo lơ lửng xuống vách đá. Cửa sổ hoàn toàn tối đen. Đêm trăng sáng đẹp. Gã-bí-mật ngồi ở giữa con thuyền nhỏ trên hồ. Ukiko đang ngủ, đầu nàng tựa vào lòng ông).

Gã bí mật Ukiko à, không còn gì để lo buồn nữa. Giờ mọi chuyện đã qua!

Ukiko (đột nhiên mở mắt) Anh đã trừ khử kẻ thù của em rồi ư!

Gã bí mật Anh đã trừ khử hắn rồi, kẻ thù đáng căm ghét của cả hai ta.

Ukiko Anh đã giải cứu em khỏi ngục tù.

Gã bí mật Anh đã cắt bức tường kia suốt hơn một năm trời để vào ngục cứu em ra.

Ukiko Em đã đợi anh, thời gian sao dài đến thế... Em đã thôi hi vọng, nhưng vẫn chờ đợi. Nhưng giờ đây lời cầu nguyện của em đã được khứng nhận, em không màng bao lâu nữa mình chết. (Hai người ôm nhau. Từ cửa sổ của căn nhà trên vách đá nghe thấy tiếng đàn mandoline. Đó là giai điệu người đàn ông mù thường hay chơi. Cả hai sững sờ, sợ hãi). Ô – hắn vẫn còn sống, vẫn còn...

Người đàn ông bí mật (nhìn lên cửa sổ) Đây là sự trả thù của ngươi ư? Nhưng chúng tôi không sợ ngươi đâu. Ta sắp đem người đàn bà này, người vợ quý báu của ta, đến một nơi sẽ không còn nghe tiếng đàn của ngươi nữa.

Ukiko Mau! Mang em theo cùng! Chừng nào còn sống, chúng ta vẫn còn nghe bản nhạc đó. Mau đi thôi! (Người-đàn-ông-bí-mật nhổ neo khỏi đáy hồ. Ông ngồi ở giữa và cầm lấy tay nàng).

Gã bí mật Ukiko!

Ukiko Anh yêu!

Gã bí mật Nắm chặt lấy anh! Chúng ta sẽ chẳng rời nhau nữa.

Ukiko Ôi, chúng ta có thể chết bên nhau! Anh và em, bên nhau...

(Con thuyền dần dần chìm khuất. Tiếng mandolin tiếp tục chơi cho đến khi con thuyền mất dạng. Rồi thình lình im bặt).

Hạ màn

________________

Jun’ichirō Tanizaki (1886-1965) tiểu thuyết gia hiện đại lớn nhất của Nhật Bản, ông cũng nổi tiếng là nhà soạn kịch, gồm vở Người đàn ông chơi đàn mandolin (Mandorin-no hiku otoko; 1925) đã được dựng thành công trên sân khấu và điện ảnh. Bản dịch Anh ngữ của Donald Keen đăng trên tạp chí New Directions 24 - An International Anthology of Prose and Poetry, 1972