Paul Claudel - MỘT TRĂM VẦN THƠ CHO CÁI QUẠT (1927)

Paul Claudel (1868–1955)

Hà Vũ Trọng dịch 

Năm 1921, nhờ sự khích lệ của người chị là Camille (học trò của Rodin), Claudel đã khởi hành sang phương Đông. Từ đó, ông trải qua hai mươi năm ở Trung Quốc và Nhật Bản với những chức vụ khác nhau về ngoại giao. Tại đó những trầm tư của ông về kí tự trong Hán văn và Nhật văn, những chiêm nghiệm về vườn cảnh, và quan tâm đến thiền tông, tất cả đã dẫn ông tới kết cuộc rút lui vào bản ngã, trong một vòng tròn mang dư vị ngọt đắng.     

     Những bài với các ‘văn tự biểu ý phương Tây’ (occidental ideograms) này thuộc trong số những tuyệt tác của Claudel, xuất bản lần đầu năm 1927 ở Tokyo. Như vậy, rất lâu trước khi thơ haiku được các nhà thơ ‘Beatnik’ hấp thu vào thập niên 1960 thì Claudel đã thử nghiệm sự tổng hợp riêng của ông với thể thơ đặc thù này. Các bài thơ của Claudel gồm hai hoặc ba dòng ngắn tạo nên một tam đoạn luận đầy thi vị và biểu cảm. Bằng việc sắp cạnh nhau những hình tượng và những phương thức đầy ngụ ý làm bật ra những liên tưởng khác trong tâm trí. Chúng được in ra ở đây theo như ông quy định để kích thích một cơn ‘xuất huyết của những giác quan’. Ý niệm về chuyển động và bất động, điển hình bằng cái quạt phành phạch rồi bất ngờ gập lại, thường xảy ra trong tác phẩm của Claudel. Từ tư tưởng Đạo giáo, ông học được rằng ‘bất động (tĩnh) không phải là thiếu chuyển động, mà là sự chuyển động thoát khỏi sự bị dời chỗ cục bộ’; một quan niệm thích hợp cho một người như chính ông đã từng muốn vào dòng tu kín của Công giáo.

     Cùng với cuốn Connaissance de l’Est (Để hiểu phương Đông) của ông, tập thơ Cent phrases  pour éventails (Một trăm đề thơ cho những cái quạt) này đã mở ra những không gian mới cho những nhà văn khác của Pháp.  Claudel biểu lộ với người bạn Stéphane Mallarmé cảm nhận của ông vể việc ‘sống trong sự quên lãng hoàn bích nhất làm tôi hân hoan’. Những vần thơ tao nhã và đầy ám dụ này bắt nguồn từ chính định nghĩa riêng của ông về xứ “phi tưởng phi phi tưởng” đó.     

     Bản dịch dưới đây chỉ là dịch tạm nghĩa, chưa tiện theo đúng cách trình bày các bài thơ trong nguyên tác.  Claudel đã chủ ý kết hợp hình thức trình bày chữ viết hay thư pháp, kể cả chữ Nho, như một cách thử nghiệm ‘văn tự biểu ý kiểu phương Tây’, để biểu đạt một ý tưởng trong một bài thơ, như sự đảo vị các dòng và các từ, để chừa khoảng trống, để treo lửng những phụ âm câm, dấu chấm và trọng âm, sự hợp tác giữa trầm tư và biểu lộ, âm thanh, tiếng nói, giấc mơ, hổi tưởng, viết và suy tư; cũng chính sự giao động trí năng của mỗi từ hay phần thiết yếu của mỗi từ sẽ tự phơi mở tới người đọc đủ kiên nhẫn để thưởng thức hương vị từng bài thơ, cứ thong thả, bài này tiếp bài khác, như thể bạn hớp từng ngụm một tách trà nhỏ thật nóng.

Chiếc quạt

Những bài thơ

viết trên

hơi thở

Chiếc quạt

lời nhà thơ

chỉ còn lại hơi thở

Giữa nhuỵ

đoá mẫu đơn trắng

không phải sắc màu

mà tưởng niệm một sắc màu

không phải mùi hương

mà tưởng niệm một mùi hương

Trên mọi nẻo đường

quanh Kinh đô

những đoá diên vĩ bắt đầu diễu hành

để chiêm ngưỡng nhan Hoàng đế

Fuji

Trên đỉnh cao vô lượng

như ngai Thần linh

hướng xuống chúng ta

chở theo một biển mây

Fuji

Thiên sứ Nhật Bản

lại khoác vào

chiếc áo lông vũ

Bốn giờ sáng

Màu sắc và ánh sáng

mặt trời và mặt trăng

hoà quyện nhau

như nước với rượu vang

Bốn giờ chiều

Đêm lần lần gieo hạt

vầng trăng trên trời

gom ánh sáng lại

Dây tử đằng

ngàn cánh tay quấn vào

thân tuyết tùng tang tóc

con rắn muôn đầu của cuộc đời

leo lên tạ ơn Thần Chết

Địa Tạng  ̶

trên bệ đá

mắt nhắm lại

như bị loá

 ánh trăng rằm

Một lời cầu nguyện

tội nghiệp

chênh vênh như viên đá

đặt trên đầu Địa Tạng

Như người thợ dệt

nhờ con thoi thần kì

tôi kết hợp tia nắng

vào với sợi mưa

Đêm

áp gò má vào tượng phật đá này

để cảm nhận hơi nóng

ban ngày

Áp tai vào và cảm thấy

sâu thẳm trong lồng ngực thần linh

tình yêu dần nhạt phai

Vị thần nói

Chẳng phải dây tử đằng siết cổ ta

chính là dây nho và quả nho

Đêm nay

trên giường

tôi thấy bàn tay mình

dò tìm cái bóng trên tường

Trăng đã lên

Màu đỏ

Máu

thấm vào xác

tinh thần

thấm vào hồn

Bạn ơi

Gọi tôi là Hồng

Nhưng nếu bạn đã biết tên thật của tôi

tôi ắt sẽ héo

tức thì

Một đoá hồng

đỏ nồng đến nỗi

làm hoen ố linh hồn

như rượu vang

Chỉ có đoá hồng

đủ mong manh

biểu hiện cho Vĩnh cửu

Không phải gai bảo vệ tôi

đoá Hồng nói

mà là mùi hương

Một mùi hương

khi ngửi

bạn phải nhắm mắt lại

Ta nhắm mắt lại

và đoá Hồng nói

chính tôi đây

Ta lại mở mắt ra

và đoá hồng biến mất

ta hít tất cả nó vào lòng

Hương trầm

như dòng thơ

tôi đang viết

nửa tro nửa khói

Cuối tháng Tám

Trong lớp sương mù

giữa ngàn cánh chuồn chuồn

ba cánh bướm trắng

Ai không nhìn vào

bụi đỗ quyên

sẽ không nghe tiếng suối

Con thuyền nhỏ lướt đi

hàng hoá là

vài âm tiết này đây

Thu mình cạnh chiếc bình

chú mèo lim dim nói:

tớ thật sự không thích cá

Ngã nhoài cùng đôi guốc mộc

tôi ráng chụp bắt

chùm tuyết đầu mùa

Trong vầng trăng chết

Nhìn! Một con thỏ sống!

Cạn nguồn cảm hứng

Nhà thơ câu cá không lưỡi câu

trong một chén sakê

Bình phong

Mọi khởi đầu

mọi hội tụ

thành vàng ròng

Hết thảy thiên nhiên

sinh ra từ vàng

hiện ra từ trận tắm gội

của vĩnh cửu

Chiếc quạt

Tôi vớt được không khí

trong một xứ sở hư cấu

Mực

nhựa sống của tinh thần

máu của tư tưởng

Trống không

khu vườn này

như cái chén bạn sẽ đến

để nếm tiên dược

trọn vẹn bức phong cảnh

tẩm hương thơm này

Song cửa

lúc rạng đông

mở ra màn sương mù trắng

xứ sở của hổ phách và lửa

Nhật Bản

như cây đàn tranh

toàn thân rung bần bật

dưới ngón tay Mặt Trời Mọc

Thủ bút một bài thơ của Paul Claudel, trích trong tập Cent phrases  pour éventails

*

Nguồn: trích dịch từ Paul Claudel, A Hundred Movements for a Fan (Nguyên tác: Cent phrases  pour éventails), do Andrew Harvey & Iain Watson dịch và dẫn nhập, Quartet Encounters 1992