NHỮNG PHO TƯỢNG PHẬT CỦA SRI LANKA TÌM THẤY Ở ĐÔNG NAM Á

Những pho tượng Phật bằng đồng theo phong cách Amaravati do Sri Lanka chế tác và 'xuất khẩu' hoặc đúng hơn do các tu sĩ truyền giáo đem tới những nước Đông Nam Á vào những thế kỉ 8 - 9, trong đó có Champa (tìm thấy ở Đồng Dương), Sulawesi, Java, và Thái Lan; tất nhiên trên quê hương của chúng là Sri Lanka cũng còn lại một số pho hiện trưng bày tại Bảo tàng Quốc gia Colombo để chúng ta có thể đối chiếu và quy về xuất xứ của chúng.

Những pho tượng Phật này được đúc bằng đồng, tư thế đứng, đầu có chỏm unisha, đắp y hở một bên vai, bàn tay phải với thủ ấn giáo hoá (virtaka) hoặc vô uý (abhaya), còn bàn tay trái giữ đầu vạt áo.

Phong cách tượng Amaravati (thế kỉ 2 TCN – 3 CN) thịnh hành ở vùng Andhra đông nam Ấn và được truyền sang Sri Lanka, và phong cách này từ đó được Sri Lanka duy trì rất lâu qua 3 thời kì:

1) Cổ điển hay Anunradhapura, từ tk 2 TCN tới 8 CN; đây cũng là thời kì Sri Lanka là trung tâm thương mại đông-tây, đặc biệt giao thương với vùng Viễn Đông.

2) Đầu Trung đại hay Polonnaruva, từ tk 9 – 14; và

3) Cuối Trung đại, tk 15 – 1815.

Và đây cũng cũng là phong cách ảnh hưởng nhất tới nghệ thuật Phật giáo Đông Nam Á và vẫn được duy trì những nét đặc trưng cho tới ngày nay cho dù sau đó trải qua nhiều thời kì khác nhau. Pho tượng 'Phật Đồng Dương' của Champa có niên đại tk 8-9 (được phát hiện vào năm 1911 tại xã Đồng Dương, Quảng Nam) nằm vào cuối thời kì Anunradhapura là pho tượng đẹp và gần như còn nguyên vẹn (ngoại trừ khuyết một đốt ngón tay phải và thiếu chỏm unisha; chỏm này là bộ phận riêng thường đúc bằng vàng nên dễ bị mất cắp) có chiều cao 108cm (không tính bệ), thuộc loại cao nhất trong số những pho tượng Phật bằng đồng tìm thấy cùng thời mang cùng phong cách (chẳng hạn so với pho tượng cao nhất của Sri Lanka tìm thấy ở Kumbukgete có chiều cao là 105cm, niên đại tk 9-10). Công cuộc truyền giáo của Sri Lanka với Phật giáo Kim Cương Thừa sang các nước Đông Nam Á và Trung Quốc vào thế kỉ thứ 8-9 nổi bật trong số đó có tăng sĩ Amoghavajra (Bất Không Kim Cương) cũng nằm vào thời điểm truyền bá những pho tượng này.

Dưới đây là hình ảnh những pho tượng Phật phong cách Amaravati thời kì Anunradhapura muộn tk 8 - 9 được tìm thấy ở Sri Lanka và các nước Đông Nam Á gồm Champa, Java, Sulawesi, và Thái Lan.

Tượng Phật đứng với thủ ấn giáo hoá tìm thấy ở Đồng Dương (hay Indrapura) của Champa, khoảng tk 8-9, bằng đồng, cao 108cm (ko tính bệ). Bảo tàng Lịch sử, Sài Gòn

Tượng Phật đứng với thủ ấn giáo hoá (có chỏm unisha bằng vàng), tk 8 - 9, tìm thấy ở Tây Java, cao 42 cm. Bảo tàng Rikjmuseum (Hà Lan)

Tượng Phật đứng thủ ấn vô uý (đúc ở Medavachiya gần Anuradhapura) của Sri Lanka, tk 9, Bảo tàng Quốc gia Colombo.

Tượng Phật đứng với thủ ấn giáo hoá của Sri Lanka. Bảo tàng Quốc gia Colombo
Đây là pho tượng có tư thế và chi tiết giống nhất với tượng Đồng Dương của Champa.

Tượng Phật đứng với thủ ấn vô uý của Sri Lanka (tìm thấy ở Kurunegala)
Bảo tàng Quốc gia Colombo.

Tượng Phật đứng với thủ ấn giáo hoá tìm thấy ở Thái Lan.
Bảo tàng Quốc gia Colombo.

Tượng Phật đứng (không còn nguyên vẹn) tìm thấy ở Sulawesi, Indonesia.

Tượng Phật đứng với thủ ấn vô uý của Sri Lanka.
Bảo tàng Quốc gia Colombo.